Brzeżański Augustyn (1789–1855), ziemianin i powstaniec. Urodził się w dworze poznańskim w Wilborzyskach, w r. 1806 poszedł ze szkół na ochotnika do wojska polskiego. W 5. p. strz. konnych, potem w 1. ułanów odbył kampanie 1807 (Gdańsk, Friedland, odznaczony złotym krzyżem), 1809 (pod Dąbrowskim), 1812–14. Ranny pod Lipskiem, odznaczony legią honorową, bił się jeszcze pod Berry-au-Bac, Laon i Arcis-sur-Aube. W roku 1815 wziął dymisję w randze kapitana. Ozdobiony złotym krzyżem virtuti militari, kawalerskim legii hon. i srebrnym korony żelaznej. Osiadłszy w Poznańskiem, ożenił się z kuzynką Wiktorią z Brzeżańskich i gospodarzył w jej majątkach, Gorzykowie i Czachórkach. Na wieść o wybuchu powstania podążył do Warszawy; przydzielony zrazu w randze podpułkownika do 2. pułku strzelców konnych, podjął się utworzenia pułku jazdy z ochotników wielkopolskich i na życzenie oficerów mianowany został ich dowódcą. W bitwie pod Grochowem stał w asekuracji dział, potem z uformowanym przez siebie drugim szwadronem jazdy poznańskiej, walczył pod Wawrem, Wielkiem Dębem i pod Ostrołęką. Następnie wraz z 135 ochotnikami przyłączył się do wyprawy litewskiej Dembińskiego. Ranny w słynnej szarży Poznaniaków pod Rajgrodem, na radzie wojennej w Kurszanach 9 VII głosował przeciw rozdzielaniu sił polskich, uczestniczył potem w pamiętnym odwrocie Dembińskiego do Warszawy. 19 VIII mianowany pułkownikiem. W czasie szturmu na Warszawę poruczoną miał »straż prawego skrzydła armii od baterii Parysowskiej do Marymonckiej«. Po upadku stolicy przeszedł z całą armią granicę pruską, a odbywszy za udział w powstaniu karę pruskiego więzienia, powrócił na rolę. Z pow. średzkiego posłował na sejm prowincjonalny poznański w r. 1843 i 1845, ale nie zabierał głosu. Nie słychać, by stykał się ze spiskiem 1846 r. Za to w r. 1848 wziął w powstaniu udział bardzo czynny. Nierad z legalnej polityki Komitetu w Poznaniu, zabrał się do formowania siły zbrojnej w pow. średzkim, gdzie mianowano go głównym organizatorem. Zdołał też zgromadzić w Środzie kilka tysięcy kosynierów i bojową postawą powstrzymać Prusaków od zajęcia miasta. W rokowaniach, które poprzedziły ugodę w Jarosławcu, B. nie brał udziału, pozostawiając je wysłańcom Komitetu. 13 IV przeszedł ze swym obozem do Miłosławia i poddał się, acz niechętnie, rozkazom Mierosławskiego. Jako dowódca obozu, pilnował karności i przeciwstawiał się spiskom bez względu na to, przeciw komu się one zwracały. Brał udział w bitwie pod Miłosławiem; po koncentracji sił polskich objął komendę nad całą jazdą i dowodził nią pod Sokołowem. Wraz ze znaczną większością oficerów Wielkopolan przeciwny był przedłużaniu walki, przyczynił się też do jej przerwania, nie dopuszczając do marszu na Gniezno, którego chciał Mierosławski. B. nie splamił się jednak dezercją i powinność żołnierską wypełnił do końca. Na Radzie wojennej w Skąpem odmówił ofiarowanego sobie naczelnego dowództwa, ale podjął się układów z Prusakami i 9 V podpisał kapitulację w Bardo, która zapewniała niedobitkom polskim możliwie korzystne warunki. Unikając wzburzonych przeciw niemu kosynierów, opuścić musiał obóz, a czasowo i Księstwo. Ostatnie lata życia spędził w zaciszu domowym. Zmarł III 1855; pogrzeb jego w Gnieźnie dał powód do demonstracji patriotycznej. Był to dzielny żołnierz, a człowiek prawy, choć nieogładzony i rubaszny. Na synu jego, Antonim, wygasła rodzina B-ich. Pozostawił w rękopisie (zbiory rappersw. nr 105) wspomnienia pt. Biografia A. B-go pułkowniku jazdy poznańskiej i Opis kampanii litewskiej 1831 r. przez tegoż A. B-go dokonany. Opis wyprawy na Litwę odpisany jest przeważnie z Dembińskiego, i to dosłownie. Tam jedynie, gdzie mówi o sobie lub krytykuje Dembińskiego, jest B. oryginalny. Przypisy i objaśnienia, zresztą nieliczne, dodał uczestnik wyprawy Miecz. Darowski, który oddał też rękopis do zbiorów rapperswilskich.
Żychliński T., Kronika żałobna rodzin wielkop., P. 1879; Karwowski, Historia W. Ks. Poznańskiego, P. 1918–20; Wojtkowski, Udział Wielkopolski w powst. listop., »Kwart. Hist.« 1930; Kieniewicz, Społecz. polskie w powst. poznańskim, W. 1935; Pamiętnik pułkownika B-go z 1848 r., Kr. 1893; Brzeżański Antoni, Réponse à Mierosławski, Paryż 1853; Dembiński H., Pamiętniki, Kr. 1875; Dokumenty dotyczące jego kapitulacji, ogłoszone w »Gazecie Polskiej« w r. 1848 s. 166–168; Stan służby w Arch. Akt Dawnych; Skorowidz uczestników powstania tamże.
Stefan Kieniewicz